حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) چهارم ماه ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ قمری مطابق با ۱۳ شهریور ۱۶۸ خورشیدی در زمان پیشوای هفتم شیعیان موسی کاظم علیه السلام در شهر مدینه متولد شد، پدر وی عبدالله و مادرش فاطمه یا حیفا نام داشتند؛ همسر وی خدیجه دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی و پسرعموی پدر وی که در تجریش تهران به نام امامزاده قاسم (ع) مدفون است بود.

عبدالعظیم (ع) به دستور امام علی النقی علیه السلام به شهر ری وارد شد و در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر صورت پنهانی زندگی کرد؛ او روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به نماز می‌ایستاد، گاهی پنهانی از خانه بیرون می‌ رفت و قبری را که اکنون روبروی آرامگاه وی است زیارت می‌کرد.

وی پس از مدتی بیماری در روز پانزدهم شوال سال ۲۵۲ قمری مطابق با۱۱ آبان ۲۴۵ خورشیدی در زمان پیشوای دهم شیعیان امام علی النقی علیه السلام و در زمان خلافت عباسیان در ۷۹ سالگی درگذشت؛ برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم (ع) کافی است که بدانیم امام معصوم علیه السلام، مردم را برای حلّ مشکلات دینی و یافتن پرسش های اعتقادی و عملی، به وی ارجاع داده است.

صاحب بن عَبّاد در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نوشته است در توصیف علمی وی آورده: ابو تراب رویانی، روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی گفت: خدمت امام هادی علیه السّلام درسامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم ، امام علیه السلام به پرسش های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خدا حافظی کنم به من فرمودند: یا أبا حَمّاد! اَشکَلش عَلشیک شَی ءٌ مِن امرِ دینِک بنا حِیَتِک فَسَل عَنهُ عَبدَالعَظیمِ بنَ عَبدِاللهِ الحَسَنِیّ و اقرِئهُ مِنِّی السَّلامَ ؛ ای ابو حماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.

حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مجتهد توانمند در عصر خود

این تعبیر، به روشنی نشان می دهد که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در عصر خود، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت علیهم السّلام در اختیار داشته ، می توانسته دیدگاه های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی، استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید.

بنابراین، ایشان تنها یک محدّث و راوی احادیث اهل بیت علیهم السّلام نبوده است، بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت بوده که پس از معصومان، توان پاسخگویی به مسائل علمی را داشته و توانمندی علمی اش مورد تأیید و تصدیق امام هادی علیه السّلام قرارگرفته است.

رهبر معظم انقلاب در رابطه با شخصیت حضرت عبدالعظیم حسینی (ع) اظهار داشتند: شخصیّت جناب عبدالعظیم هم شخصیت علمی بوده، هم شخصیت جهادی بوده و هم ابتکاراتی داشته است؛ مرحوم «شیخ نجاشی» می‌گوید: «ایشان خطب امیرالمؤمنین علیه السلام را جمع آوری کرد.» با این حساب، ایشان در حدود صد و هفتاد سال قبل از تألیف نهج البلاغه، خطب امیرالمؤمنین را جمع آوری کرده است؛ این کارِ خیلی مهمّی است؛ هیچ بعید نیست که سیّدرضی رضوان اللَّه علیه از نوشته‌ی ایشان استفاده کرده باشد.

معظم له در ادامه می فرمایند: از سوی دیگر ایشان به دلیل شخصیت جهادی خود، با حال اختفاء و فرار به ری آمده است؛ شیخ نجاشی می‌گوید: «حارباً من السّلطان»؛ ایشان از دست خلیفه ی عبّاسی از عراق و حجاز گریخت و به ری آمد؛ چون ری مرکز و محل تجمّع شیعیان بود؛ هم در مدینه و هم در عراق، همه‌ی اینها مجبور نبودند از دست خلیفه بگریزند؛ این، مبارز بودن ایشان را نشان میدهد.