شناخت احسان، شرایط، ویژگی ها، زوایا، اوصاف و پاداش نیکوکاران با استناد به قرآن و روایات از موضوع هایی است که در این کتاب بررسی و تبیین شده است.
در فصل اول معنای لغوی و اصطلاحی احسان، مصداق احسان، ملاک احسان و مراتب احسان بررسی شده است. در معنای اصطلاحی احسان، هر کار خیر و عمل پسندیده ای همچون بر، خیر، معروف و مانند آن یاد شده است. عدم مخالفت با عقل و شرع، پرهیز از ریاکاری و خودنمایی و اخلاص، ملاک احسان دانسته شده است. در خصوص مراتب احسان در کتاب می خوانیم که احسان از حیوانات شروع می شود و احسان به خویشاوندان با صله رحم مرتبه ی دیگر احسان است. مرتبه اصلی و مهم احسان، به پدر و مادر است به طوری که خداوند تبارک و تعالی بعد از دعوت به توحید امر فرموده است که به پدر و مادر احسان کنید.(سوره نساء آیه ی ۳۶)
فصل دوم با عنوان “شرط قبولی احسان” ایمان به خداوند بزرگ و روز قیامت، اخلاص و پرهیز از ریاکاری و خودنمایی، اجتناب از منت گذاری در احسان به منزله نابودی عمل و… از بخش های تشکیل دهنده ی این فصل می باشد.
نشانه های اخلاص و انسان مخلص را پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) در چهار مورد عنوان فرمودند: قلب او تسلیم و راضی در مقابل خداوند است. هر چه از او رسد نیکوست.
اعضاء و جوارح او هم تسلیم خداوند است و هیچ کاری را بر خلاف رضایت خداوند انجام نمی دهد.
به دیگران خیر می رساند. اگر کار خیری بتواند انجام دهد از انجام آن برای دیگران دریغ نمی کند.
به دیگران بدی نمی کند. در واقع مردم از شر او در امان هستند.
(تحف العقول،ص ۲۲)
اوصاف نیکوکاران و معرفی ایشان در قرآن و احادیث در فصل سوم تبیین شده است.
فصل چهارم با عنوان ” پاداش نیکوکاران” بررسی و تبیین معنا و حقیقت پاداش، پاداش احسان در دنیا و آخرت، پاداش انفاق در راه خدا، بهره مندی از رزق نیکو و احسان پیامبران و پاداش آنها صورت پذیرفته است.
